Sosyal Psikoloji Nedir? İncelediği Konular Nelerdir?

16.06.2021
55
Sosyal Psikoloji Nedir? İncelediği Konular Nelerdir?
Modelistlik Kursu

Toplum davranışlarını inceleyen sosyoloji ve insan davranışlarını inceleyen psikolojinin buluşma noktası olan sosyal psikoloji, insanların sosyal ortamlarda davranışlarını inceleyen bir bilim olarak tanımlanabilir. Daha geniş sayılabilecek bir anlatımla, insanların başka insanlarla etkileşim halinde oldukları durumlarda; birbirlerinden nasıl etkilenecekleri, ortam koşullarının davranışlara herhangi bir yansımasının olup olmayacağını araştırır. Aynı zamanda sosyal ortamlarda farklı değişkenlerin etkisi de bu disiplinin inceleme alanında yer alır.

Sosyal psikolojide temel özne insandır. Diğer tüm unsurlar, insanın etrafında ve iç dünyasında şekillenir. Bir insanın duyguları ve düşünceleri, davranışlarına yön verir. Yaşantılar, belirli durumlara karşı tutumların gelişimine katkı sağlar. Niyetinde ve hedefinde daha önceden belirlediği bir plan olan insanlar ise kendi davranışlarını şekillendirmede daha başarılıdır. Sosyal psikolojinin temel sorusu ise diğer insanlarla ilgilidir. Davranışlarımızda; var olan, var olacağı düşünülen ya da hayali olarak varlığı kabul edilen insanların rolü nedir? Şimdi aşağıda sosyal psikoloji nedir, tarihsel gelişimi ve incelediği konuları ele alacağız.

Sosyal Psikolojinin Tarihsel Gelişimi

Sosyal psikolojinin tarihi, oldukça eski zamanlara dayanır. Bu konuda genel kabul gören tarih ise 19. yüzyılın sonlarıdır. Sosyal davranışların nedenlerini bulma arzusu; filozofları, psikologları ve sosyologları birtakım araştırmalara yöneltmiştir. 1908 tarihinde yayımlanan ve sosyal psikoloji adını taşıyan kitaplar vardır.

İkinci Dünya Savaşı öncesine rastlayan dönemde yapılan bazı çalışmalar, sosyal psikoloji disiplininin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Kurt Lewin’in grup dinamiği çalışmaları bunların başında gelir. Lewin, toplumsal baskıların örgütsel davranışlara ve iş hayatına yansımalarını incelemiştir. Bu tarz çalışmalar ile Amerika Birleşik Devletleri, fonlarla sosyal psikolojiyi desteklemeye başlamıştır.

Sosyal Psikolojinin İncelediği Konular
Sosyal Psikolojinin İncelediği Konular

Sosyal Psikolojinin İncelediği Konular

Sosyal Psikoloji disiplininin incelediği konular, temelde bir davranış çözümlemesi yapmayı amaçlar. Bu amaçla yapılan incelemeler, insanların birbirlerinden hangi koşullarda, ne derece etkilediğini de ortaya koyar. Sosyal bir ortama girdiğinde karşısında bulunan insanların davranışlarından etkilendiğinin farkında olmayan herhalde yoktur. Örneğin; size oldukça saygılı ve kibar davranan birine siz de aynı şekilde davranırsınız fakat karşınızda sinirli biri varsa yavaş yavaş sizin de sinirleriniz gerilmeye başlar. Bu ve bunun gibi davranışların açıklamasını sosyal psikoloji bazı kavramları ortaya koyarak yapar.

Ayrıca Bakınız: Sosyalleşme Nedir?

Yeni Ümit İş Makinesi Kursu

Sosyal Etki

Laten’e ait olan bu kuramda; sosyal etkinin geçerli olmasında, grupta yer alan kişilerin gücü, sayısı ve nasıl bir yakınlık kurulduğu gibi unsurlar belirleyicidir. Hesap vermek zorunda olduğunuz çok sayıda amir, yönetici ve müdür olduğunu düşünün. Tek bir kişiye hesap verme zorunluluğu mu daha yoğun strese yol açar, yoksa daha fazla yönetici mi daha fazla gerginlik verir? İkinci ihtimal, herkes için korkutucudur. Bu nedenle sosyal etkinin kuvveti daha fazla olur. Yine aynı örnekte, sizinle beraber çok sayıda yöneticiye hesap vermek zorunda olan çok sayıda çalışan olduğunu düşünün. Böyle bir durumda sosyal etkinin etkilediği kişi sayısı fazla olduğu için tek bir kişiye olan etkide azalma olur.

Sosyal Davranış

İnsanların sosyal etki altında sergiledikleri davranışlar, sosyal davranış olarak adlandırılır. Bu davranışlara binlerce örnek vermek mümkündür. Annesinden azar işiteceğinden korkarak çocuğun yalan söylemesi, gençlerin arkadaş edinebilmek için zararlı alışkanlıklar edinmesi; birer sosyal davranış örneğidir.

Uyma Davranışı

Uyma davranışı, kuralların olduğu bir sistem içerisinde ya da belirsizliğin hüküm sürdüğü bir durumda görülebilir. Toplumsal kaosu önlemek ve düzenin sağlanması amacıyla birtakım kurallar belirlenir. Bir ülkede yasalar, iş yerindeki düzenlemeler buna örnek olarak gösterilir. Belirli yaptırımlarla karşılaşmamak adına insanlar, kendilerini bunlara uymak zorunda hisseder. Belirsizliğe ise şöyle bir örnek verilebilir; kalabalık bir grubun baktığı noktaya, neler olduğunu merak ederek siz de bakarsınız. Bu durum çoğunluğa uyarak hareket ettiğinizin bir göstergesidir.

İtaat

Sosyal psikolojide itaat, iki farklı açıdan ele alınabilir. Koşulsuz uyma olarak değerlendirilebilen itaatin bir de uymamanın sonuçları açısından ele alınması gerekir. Kişi bir davranışı yapmamanın sonucunda karşılaşacağı durumlardan dolayı mecburen uyma davranışını sergilemek zorunda kalabilir. Korku, birilerini kendine itaat ettirmek isteyenlerin kullandığı en büyük araçtır. Anne ve babalar, çocuklarının bazı davranışlarını şekillendirmek için korkutma yoluna giderler. Burada cezalandırma aracı olarak azarlama, dayak atma ya da sevdikleri bir şeyden mahrum bırakma gibi yöntemlere başvurulur. Buna rağmen korku yoluyla kazandırılan davranışlar, kalıcı olmaktan oldukça uzaktır.

Özdeşleşme

Dünyaca ünlü bir pop yıldızı, bir iş arkadaşı ya da anne ve baba… Aşırı sevilen, takdir edilen ve beğenilen bir kişinin davranışlarını özdeşleşme yoluyla benimsemeniz mümkündür. Özdeşleşme, kalıcı olarak gerçekleşmeyebilir. Kişiler kendilerini zaman zaman farklı kişilerle ya da gruplarla özdeşleştirebilir. Bu yolla edinilen davranış, olumlu ya da olumsuz olabilir. Örneğin; kişi, çevre koruma bilincini özdeşleme yoluyla kazanabileceği gibi sigara içme davranışını da bu şekilde kazanabilir.

Sosyal Psikoloji Deney Örnekleri

Bazı araştırmalar sırasında bilim insanları tarafından yapılan bazı deneyler, sadece sosyal psikolojiye değil tarihe de damga vurmuştur. Çok ses getiren bu deneylerin bazılarında katılımcıların davranışları akıl almaz boyutlara ulaşmıştır.

Muzaffer Sherif’in Grup Normunun Oluşması Deneyi

1906 yılında doğan Muzaffer Sherif, Türk asıllı bir Amerikalıdır. Sosyal psikolojinin öncülerinden olan Sherif’in deneyi, karanlık bir odada katılımcılara bir ışık gösterilmesi şeklinde gerçekleştirilir. Katılımcılar, ilk önce tek başlarına karanlık bir odaya alınır ve her defasında sabit bir ışık gösterilir. Ardından katılımcılara ışığın ne kadar hareket ettiği sorulur. Her defasında farklı bir sayı söyleyen katılımcılar, sonunda sabit bir sayı söylemeye başlar. Bir sonraki aşamada grup olarak odaya alınan katılımcılardan, ışığın kaç cm hareket ettiğini sesli olarak söylemeleri istenir. Bu sefer de katılımcıların cevabı ortak olmaya başlamıştır. Sonuç olarak belirsizliğin hüküm sürdüğü bir ortamda yalnızsanız, kendi gerçeğinizi kendiniz yaratabilir; farklı kişilerle beraberseniz, ortak bir gerçeklik yaratma eğilimine girersiniz.

Solomon Asch Deneyi

Çevre ya da toplum baskısı olarak adlandırdığınız birçok unsurun, kararlarınızı vermenizde ne denli etkili olduğunun bilimsel kanıtı bu deneydir. Sherif gibi Amerikalı olan Solomon Asch, bu deneyi 1953 tarihinde gerçekleştirmiştir. Deneyde bir gerçek katılımcı ve Asch’in asistanları yer alır. Gerçek katılımcı, diğerlerinin de kendisi gibi deneye katılan gönüllü denekler olduğunu zannetmektedir. Asistanlar, önceden planlanan bir program dâhilinde hareket eder. Katılımcılara iki adet kart gösterilir. Kartlardan birinde tek çizgi; diğerinde kısa, uzun ve orta boy olmak üzere üç adet çizgi yer alır. Katılımcılara tek başına olan çizginin diğer kartta olanlardan hangisine benzediği sorulur. İlk başta verilen cevaplar doğru olsa da asistanlar, belirli bir süre sonunda bilinçli olarak yanlış cevaplar vermeye başlar. Araştırmanın sonucunda gerçek katılımcıların %32’sinin asistanların yanlış cevaplarına uyduğu görülmüştür.

Milgram’ın İtaat Deneyi

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından gerçekleştirilen bu deneyin amacı, savaş sırasında Nazi ordularının acımasız tavırları ve insanları çeşitli işkencelere maruz bırakmasıdır. İnsanların bu kadar cani davranışlar sergilemesinin altında yatan nedenleri sorgulamak üzere Milgram, ilginç bir deney gerçekleştirmiştir. Deneyde; bir deney gözlemcisi ve iki adet katılımcı yer alır. Katılımcılardan biri işbirlikçidir. Deneyde öğretmen ve öğrenci olmak üzere iki rol vardır.

Gerçek katılımcı, rastgele bir kâğıt çektirilmesi sonucu bu rollerin dağıtıldığını zanneder fakat kendisinin öğretmen olacağı zaten bellidir. Bu süreçte, öğretmen ve öğrenci farklı odalarda yer alır. Öğretmen, her defasında farklı sorular sorar. Sorulara yanlış cevaplar verilmesi halinde seviyesi her defasında artacak şekilde öğrenciye elektroşok verilir. Bu sırada ayrı odada bulunan öğrenci, tamamen rol yapar. Şok veriliyormuş gibi bağırır, duvarları yumruklar ve hatta kalp hastalığı olduğunu söyleyerek adeta merhamet dilenir.

Milgram’ın İtaat Deneyinin Sonuçları

Deneyin sonuçları oldukça ilginçtir. Deneklerin %65’i, öğrencinin tüm çırpınışlarına rağmen tereddüt etseler de deneyi sürdürmüşlerdir. Hiçbir katılımcı, 300 volttan önce elektrik vermeyi bırakmamıştır. Sosyal psikolojide çığır açan bu deneyde; deneklerin kendilerini bir otorite olarak görmeleri, aldıkları para ya da deney gözlemcisinin asık suratlı ve ciddi tavrı gibi unsurlar etkili olmuş olabilir. Milgram bu deneyden sonra araçlaşma adını verdiği kuramını geliştirmiştir. Bu kuram; kişinin belli otoritenin etkisi altında sergilediği davranışlardan kendini sorumlu hissetmemesini ifade eder.

Stanford Hapishane Deneyi

Stanford hapishane deneyinde katılımcıların bir kısmı gardiyan bir kısmı mahkûm rolündedir. Deneyin başlamasından bir süre sonra gardiyanlarda sadist sayılabilecek davranışlar, mahkûmlarda ise ruhsal yönden ciddi bir çöküntü ortaya çıkmıştır. Gardiyanlar emirlerine itaat etmeyen mahkûmlara ciddi anlamda şiddet uygulamış ve bu süreçte bir mahkûmda akıl sağlığını yitirdiğine yönelik belirtiler ortaya çıkmıştır.

Yapılan tüm deneyler; sosyal etki, itaat, uyma gibi kavramların davranışları belirlemede ne denli etkili olduğunun önemli bir göstergesidir. Sosyal psikoloji nedir yazımızı okuduğunuz için teşekkür ederiz.

Ayrıca bakınız: https://sosyola.com/sofizm-nedir/

YAZAR BİLGİSİ
Siyaset bilimi eğitiminin bana kattığı katkıları sizlerle paylaşmaya devam ediyorum.
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.