Kapitalizm Nedir? Kapitalizm Tarihi ve Öncüleri Kimlerdir?

Kısaca Kapitalizm Nedir? Özel teşebbüslerin elinde olan üretim araçlarının maksimum düzeyde kâr elde edilecek şekilde kullanılması, kapitalizm olarak tanımlanır. Kapitalizmin aslında bir literatürdeki tanımı bir de insanların kafasında yer eden şekli vardır. Bu şekil, günümüzde yaşanan tüketim çılgınlığıyla beraber korkunç bir hale dönüşmüştür.

Bazıları için sadece bir ekonomik sistem olarak algılanan bu kavram, aslında masumdur. Suçlu olan bu tüketim çılgınlığına kapılan insanlardır. Kimisi ise maksimum kâra ulaşma çabasını öngören bir sistemin, masum olamayacağını iddia eder. Bu sistemde zengin servetine servet katarken fakir daha da fakirleşir. Özellikle gelirin belirli kişi ya da grupların elinde toplanması, kapitalizmin ilk ortaya çıkışından beri görülen bir durumdur.

• Fransızcadan dilimize geçen kapitalizmin TDK’ ye göre kelime anlamı “anamalcılık” tır.

Kapitalizm Tarihi

Tarihsel olarak baktığınızda kapitalizmin ilk izlerini, Orta Çağ’da bile görmek mümkün olsa da esas ortaya çıkışının 16. YY. ’da gerçekleştiği söylenebilir. Öncesinde ise dünyanın pek çok yerinde feodalite hâkimdir. Feodalitede köylüler sadece toprağı ekip biçme hakkına sahipken gelir üzerinde hiçbir hakları yoktur. Kentlerde yaşayanlar içinse durum biraz farklıdır. Zanaatkârlar, kendi emeklerini ortaya koyarak az da olsa bir kazanç elde etmektedir.

Kapitalizmin ortaya çıkması ile süreç hem zanaatkârlar hem de köylüler aleyhine sonuçlanmıştır. Fabrikaların kurulması ile emeğe belirli bir değer biçilerek kadın, çocuk, genç ya da yaşlı demeden birçok insan buralarda çalışmaya başlamıştır. Sermayenin söz sahibi olduğu bu dönemde; işçi hakları, sosyal devlet gibi kavramlardan bahsetmek asla mümkün değildir. Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler gibi bir anlayışın sonucu; emek sahipleri için ağı çalışma koşulları, iş kazaları ve düşük bir ücret olmuştur.

Kapitalizm Öncüleri

Kapitalizmin öncüsü olarak ilk başta Adam Smith gösterilebilir. Adam Smith, serbest piyasa anlayışını savunarak ekonomiye devlet müdahalesini yersiz görür. Görünmez el denilen ve her şeyin kendiliğinden dengeye gelmesini sağlayan bu sistem, herhangi bir yasa ya da farklı bir düzenleme ile zarar görmemelidir. Bu teori sadece sermaye sahiplerini memnun etse de geri kalan kesimin her zaman zararına olmuştur. Görünmez elin mantığı, işverenin işçi haklarını vermemesi halinde üretim yapamayacağı şeklinde olsa da tam tersine haklarını alamayan işçiler, işsiz kalma korkusuyla kötü koşullara razı olmaktadır. Bununla birlikte farklı bir yerde iş bulsalar bile değişen bir durum söz konusu değildir. Sanayi Devrimi’nin ilerleyen dönemlerinde bu durum, mecburen emekçilerin haklarını alması için farklı yollara başvurmasına neden olmuştur. Kapitalizm savunucularından bir diğeri de David Ricardo’dur. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi ile bilinen Ricardo, her ülkenin uzman olduğu alanda üretim yapmasını savunur. Ünlü bilim adamına göre bir ülkede tüm kaynaklar görece üstün olan alana yatırılmalı ve diğer mallar ise üretim noktasında daha başarılı ülkelerden alınmalıdır. Bu sayede kaynaklar daha verimli şekilde kullanılır.

Kapitalizm Özellikleri

Kapitalizm Özellikleri

Kapitalizm özellikleri yönüyle bazı avantajları ve dezavantajları bir arada sunar. Rekabetin yüksek olması nedeniyle tüketicilere istedikleri ürüne ulaşabilme fırsatını tanır. Rekabet nedeniyle çeşitlenen mallar, harcamalarınızı belirli bir seviyede tutma fırsatı verir. Günümüzde kapitalizmi düşündüğünüzde ise akla gelen soru şudur: Acaba gerçekten o mallara ihtiyacımız var mı? Bunun yanı sıra satın almamız için karşımıza çıkan binlerce ürünün hak etmediği kadar yüksek fiyatlara çıkarılması ve sonrada indirim adı altında satışa sunulması, gerçekten tüketici lehine bir durum mu?

Yirmi yıl öncesine kadar kimsede olmayan cep telefonlarının bugün yatarken bile yanımızda olması, bu noktada iyi bir örnektir. Kapitalizm bizim için sürekli yeni ihtiyaçlar yaratır. Bunu sadece ürün odaklı düşünmeyin. Çevrenizdeki herkesin tatile gitmesi sonucu kendinizde bir eksiklik hissetmeniz, paranız olmasa da sizi borç harç tatile gitmeye iter. Kredi kartı, tüketici kredileri günümüzde kapitalizmin en önemli destekçileridir.

Kapitalizm Avantaj ve Dezavantajları

Kapitalizmin Avantajları

1. Esnek oluşu,
2. Ekonomik büyümeye olumlu etkisi,
3. Verimliliğin artmasına yardımcı oluşu,
4. Özgürlük sağlaması,
5. Yenilikçi olması,
6. Kaynakların iyi kullanılması,
7. Eşitliği teşvik etmesi.

Kapitalizmin Dezavantajları

1. Zarar veren rekabet düzeyi,
2. Servetin adaletsiz dağılımı,
3. Yaşlı ve engellilerin rekabette devre dışı kalması,
4. Kısıtlı kaynaklara rağmen tüketimin artması,
5. Tekelleşme,
6. Sosyal yardımların ihmal edilmesi.

Liberal Kapitalizm Nedir?

Liberal Kapitalizm Nedir Kısaca: Liberalizmin ekonomide devlet müdahalesine karşı çıkan yaklaşımı, kapitalizmde de olsa da haksız rekabetin önlenmesi için belirli seviyede bir müdahale şart olmaktadır. Liberal Kapitalizm ise devlet müdahalesinin tamamen dışarıda bırakıldığı bir anlayıştır. Sosyal amaçlı yapılan müdahaleler, kapitalizmin önünde engel olarak durur. Ayrıca bakınız: Liberalizm Ne Demek?

Anarko Kapitalizm Nedir?

Anarko kapitalizm piyasa anarşizmi olarak da adlandırılır. Bu görüşte özel mülkiyete belirli şartların sağlanması halinde yer vardır. Emeğin gücüyle ya da ticari bir faaliyet neticesinde elde edilen mülkiyete izin veren bu anlayışta, devlet müdahalesine yer verilmez. Buna karşın farklı kuruluşlar, dernekler aracılığıyla yapılacak bir müdahale uygundur.

Ahbap Çavuş Kapitalizmi Nedir?

Ahbap çavuş kapitalizminin adını ilk duyduğunuzda size bir yerlerden çağrışım yapabilir. Bu kavram, iş adamlarının hükümet yetkilileri ile yakın ilişkiler kurarak varlıklarını devam ettirmesini ifade eder. Yasaların işverenler lehine şekillenmesi, sermaye sahipleri için çıkarılan vergi afları ya da birtakım kural tanımazlıklara yasalara aykırı olmasına rağmen müdahalede bulunulmaması gibi durumlar, bu sistem kapsamında değerlendirilebilir.

Neo Kapitalizm Nedir?

Her ekonomik sistem ya da ideoloji, çağın şartlarına göre kendini yenilemek zorundadır. Bunlardan biri de kapitalizmdir. Günümüzde kapitalizmin artık salt kâr amaçlı hareket etmesi mümkün değildir. Tüketiciler ise rekabet halinde olan iki firma arasında tercih yaparken salt fiyat odaklı hareket etmezler. Firmaların sosyal sorumluluk çalışmalarına, çevrenin korunmasına ve teknolojik yatırımlara pay ayırmasına önem veren tüketiciler, bu tarz kuruluşlardan bir şeyler satın almaya daha fazla eğilim gösterir. İşte neo kapitalizm tam olarak budur.

Tekelci Kapitalizm Nedir?

Tekelci anlayışta şirketler bir araya gelerek ortak bir menfaat çatısı altında buluşur. Bu sayede hem devlete hem de tüketicilere karşı daha güçlü bir konuma gelirler. Tekelci kapitalizme örnek olarak büyük işveren örgütlenmeleri gösterilebilir. Dernek, birlik adı altında toplanan bu örgütlenmeler, iş ilişkilerini ilgilendiren yasalara yön verir. Bankalar ve kredi kuruluşları ile ortak hareket ederek kârlarını daha da artırır. Aynı zamanda sadece ekonomik gidişatı değil bir ülkedeki siyasi yapının şekillenmesinde de oldukça etkilidirler.

Sosyal Kapitalizm Nedir?

Sosyal Kapitalizm Nedir Kısaca: Aslında kapitalizmin bu kadar şikâyet edilen bir sistem olmasının temelinde gözünü kâr hırsı bürümüş işverenler ve sermaye sahipleri yatar. Sosyal haklar yasalarla sağlansa da günümüzde birçok işveren en ufak bir kanun boşluğunda ya da denetimlerin olmamasını fırsat bilerek emeği sömürmektedir. Türkiye ekseninde düşündüğünüzde son açıklanan resmi verilere göre kayıt dışı çalışma oranı %28’dir. Bunun yanı sıra işçiler için ödediği primi geri isteyenler ya da maaşı asgari ücretten bankaya yatırıp bir kısmını geri alanlar da vardır. Yasalara uygun çalışma şartları genellikle kurumsal firmalar tarafından sağlanır. Bu nedenle sosyal kapitalizmin sadece sözde var olduğunu ve henüz evrimini tamamlamadığını söylemek mümkündür.

Son Olarak

Hızla dijital dünyaya aktarılan ürün ve hizmet satışları, kapitalizmin de farklı bir dönemece girmesine neden olmuştur. Online pazarlar, e-ticaret siteleri, sosyal medya ve arama motorlarının iş birliği; tüketicilerin kendi şehirlerinde ve hatta ülkelerinde olmayan bir ürünü bile satın almalarına fırsat vermektedir. Daha çok tüketim, sermaye sahipleri için daha fazla kâr anlamına gelir. Emeğini sunan kişilerin bu döngüde payına düşen ücret, edinilen kârın çok altındadır.

Bir mağazada satış görevlisi olan kişi maaşını aldığında yine o mağazadan alışveriş yapar ya da bankada çalışan müşteri temsilcisi, kredi kullanarak hizmetini sunduğu bankaya borçlanır. Yani sermaye sahiplerinin parası yine ceplerinde kalır. Zaman geçtikçe gelişen teknoloji, kapitalizmi farklı boyutlara taşısa da emeğini sunanlar için çok da değişen bir şey olmayacaktır.

Kapitalizm nedir yazımızı beğendiyseniz daha önce yazdığımız Demagoji Ne Demek? yazımızı da okuyabilirsiniz. Ayrıca bizi YouTube kanalından takip edebilirsiniz.