Psikolojide Bellek Türleri Nelerdir?

Bellek türleri nelerdir? bilgiyi üç süreç vasıtasıyla bir süreden sonra geri getirme becerisidir: Kodlama (biçimlendirme), depolama ve geri getirme. Hatıralar dünyanın birer kopyası değil temsilidir, doğrulukları değişken ve hatayla çarpıtmaya açıktır.

Kodlama, bilgilerin belleğimize yerleştirilebilmesi için zihinsel temsillerini oluşturulmasını tanımlar.

Depolama, kodlanmış bilgilerin ileride kullanılmak üzere nispeten kalıcı zihinsel depolara yerleştirme sürecidir.

Geri getirme, kısa süreli veya uzun süreli belleğe yerleştirilen bilgileri getirme ya da hatırlama sürecidir.

Üç Bellek Türü

Duyusal bellek, çevreden gelen bilgileri orijinal halleri ile, sadece birkaç saniye içerisinde değişen bir süre için tutan başlangıç süresidir.

Kısa süreli çalışma belleği, yalnızca kısıtlı miktarda bilgiyi – ortalama yedi unsur- sadece kısa bir süreliğine 2 ile 30 saniye arası-tutabilen diğer bir süreci tanımlar.

Uzun süreli bellek, nerdeyse sonsuz miktarda bilginin uzun zamanlı olarak depolanması sürecini tanımlar.

1-DUYUSAL BELLEK: Kaydetme

Görsel bellek, görsel bilgiyi otomatik olarak çeyrek saniye boyunca tutan bir tür duyusal bellektir; dikkatinizi başka yere kaydırdığınız anda görüntü kaybolur.

İşitsel bellek, işitsel bilgileri 1-2saniye boyunca tutan bir tür duyusal bellektir.

2-KISA SÜRELİ BELLEK: Çalışma

Kısa süreli bellek ya da yakın zamanda kullanılmaya başlanan ismiyle çalışma belleği, sadece kısıtlı miktarda bilgiyi-ortalama yedi parça-sadece kısa bir süre için -2 ile 30 saniye arası- aklında tutan bir süreci tanımlar. Ancak bu nispeten kısıtlı bir süre, bilginin tekrarlanmasıyla uzatılabilir.

Sürekli tekrar, bilginin kısa süreli bellekte daha uzun kalması için istemli olarak tekrarlanmasıdır.

Bozucu etki, kısa süreli belleğe yeni bilgilerin girmesi ve oradaki mevcut bilgileri silmesi ya da dışarı itmesi ile gerçekleşir.

Kümeleme,  ayrı bilgi parçacıklarının daha büyük birimler ya da kümeler halinde birleştirilmesi ve bilgi parçaları yerine bilgi kümelerinin hatırlanmasıdır.

Kısa Süreli Belleğin İşlevleri

Kısa süreli bellekle ilgili hatırlanması gereken üç önemli nokta var: Birincisi, dikkat etmek bilgiyi kısa süreli belleğe aktarır; ikincisi, tekrar edilmediğinde bilgi kısa bir sürede kaybolur; üçüncüsü, bazı bilgiler kısa süreli belllekten kalıcı depoya aktarılır.

Kısa süreli belleğin işlevlerinden bir tanesi ilgili olan bilgilere seçici olarak dikkatimizi yönlendirmemize ve diğer bilgileri göz ardı etmemize izin vermesidir.

Kısa süreli belleğin bir diğer işlevi bilgiyi ne yapacağınıza karar verene kadar kısa bir süre için tutmanıza izin vermesidir.

Tekrar etme bilgiyi kısa süreli bellekte tutmaz, aynı zamanda bilginin kodlanmasına ya da uzun süreli bellekte depolanmasına yardım eder.

UZUN SÜRELİ BELLEK

3- UZUN SÜRELİ BELLEK: Depolama

Bilginin Uzun Süreli Belleğe Konulması

Duyusal bellek, kısa süreli bellek ve uzun süreli belleği şey ya da yer olarak değil, devam eden etkileşimli süreçler olarak düşünün. Bu farklı bellek süreçlerinin birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini göstermek için radyoda yeni bir şarkı duyduğunuzda ve şarkının adını hatırlamaya çalıştığında neler olduğunu açıklayacağız.

1.Duyusal Bellek. Otoyolda ilerlerken bir yandan radyo dinliyorsunuz. Duyusal belleğe birkaç saniye ya da daha az bir süre içinde gelen bilgilerin arasında şu cümle de vardır; “Bu şarkıyı hatırlayın, ‘Aşk Çikolata Gibidir’ ve iki tane sinema bileti kazanın.”

 2.Dikkat verme. Eğer bilet kazanmakla ilgili bilgiye dikkatinizi vermezseniz bilgi, duyusal belleğinizden silinir. Eğer bilet kazanma fırsatı ilginizi çekerse şarkının ismi ile ilgili bilgi; “ Aşk Çikolata Gibidir.” kendiliğinden kısa süreli belleğe aktarılır.

3.Kısa süreli bellek. Şarkının adı kısa süreli belleğe aktarıldıktan sonra, bu bilgiyi işlemek için kısa bir süreniz (2-30 saniye) var. Eğer şarkıya olan ilginizi yitirirseniz ya da trafik dikkatinizi dağıtırsa şarkının adı muhtemelen yok olacak ve unutulacak. Ancak şarkının adını tekrar ederseniz ya da daha iyisi, yeni bir çağrışım yaratırsanız şarkının adı büyük ihtimalle uzun süreli belleğinize aktarılır ve kodlanır.

4.Kodlama. Bilgiler uzun süreli belleğe, kodlama denilen bir süreç vasıtasıyla aktarılır.

Kodlama, bilginin dikkat verme, tekrarlama ya da yeni çağrışımlar oluşturarak kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılması sürecidir.

Örneğin, eğer sadece şarkının adını tekrarlarsanız, bir çağrışım oluşturmazsanız şarkının adı kodlanmaz veya zayıf kodlanırsa bilginin uzun süreli bellekten geri getirilmesi zorlaşabilir. Ancak ‘’ Aşk Çikolata Gibidir’’ isminin akılda kalıcı ya da sıra dışı olduğunu düşünüp yeni bir çağrışım oluşturursanız, örneğin kalp şeklinde bir çikolata düşünürseniz bu şarkı ismini uzun süreli belleğe kodlama konusunda başarılı olursunuz.

5.Uzun süreli bellek. Şarkının ismi kodlanıp uzun süreli belleğe aktarıldıktan sonra orada ömür boyu kalma ihtimaline sahiptir. Uzun süreli bellek nerdeyse sonsuz miktarda bilginin uzun zamanlı olarak depolandığı ve bu bilgilerin zamanı geldikçe geri getirilme veya hatırlanmasının mümkün olduğu süreci tanımlar.

Örneğin ilerde şarkının adını, uzun süreli bellekten kısa süreli belleğe geri yerleştirerek hatırlamaya çalışabilirsiniz. Bilgileri ne kadar kolay ya da doğru hatırlayabildiğiniz birçok faktöre bağlıdır.

6.Geri getirme. İnsanlar bazı şeylerin hatırlanmasıyla ilgili konuştuklarında aslında bilgilerin uzun süreli bellekten geri getirilmesinden bahsederler.

Geri getirme, seçici bilginin uzun süreli bellekten kısa süreli belleğe tekrar nakledilmesi sürecidir.

Şarkının adının hatırlanması ya da geri getirilmesinin birtakım sebepleri vardır. Zihin karışımı ya da yeni bir çağrışım yapılamadığı (kalp şeklinde çikolata) için şarkının adı uzun süreli belleğe depolanamayabilir.

Şimdi de yeni ve eski bilgiler arasında çağrışım yapılarak bilginin uzun süreli bellekte depolanabilmesinin ana hatlarnı tartışacağız.

Semantik bellek

“Hangi kuş uçamaz?” sorusu, semantik belleği gerçekleştiren bir gerçeği sorar.

Semantik bellek; gerçekler, kavramlar, kelimeler, tanımlar ve gramer kurallarıyla ilgili bilgileri kapsayan bir uzun süreli bellek türüdür.

Episodik bellek

“Kahvaltıda ne yedin?” sorusu semantik belleği gerektiren bir olayı hatırlamanızı ister.

Episodik bellek; ifade edilebilen bellek türüdür ve belli olaylar, kişisel tecrübeler ya da faaliyetlerin, örneğin sevdiğiniz bir restoranın, filmin, şarkının, alışkanlığın ya da hobinin adını söylemek veya tarif etmek gibi konular hakkında belli bilgileri kapsar.

İşlemsel bellek ya da diğer adıyla ifade edilemeyen bellek, motor beceriler (tenis oynamak), bazı bilişsel beceriler (okumayı öğrenmek) ve klasik koşullanma yoluyla öğrenilmiş duygusal davranışlarla (örümcek korkusu) ilgili hatıraları kapsar. İşlemsel hatıraları geri getiremeyiz ya da hatırlayamayız.

KODLAMA

KODLAMA: Aktarma

Kodlama, bilginin elde edilmesi ya da bilginin nöral ya da bellek kodlarına dönüştürülmesi ile bellekte depolanmasıdır.

Otomatik kodlama, bilgilerin herhangi bir özel çaba harcamadan ve genellikle biz farkında olmadan kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılmasıdır.

Çaba harcayarak kodlama, kısa süreli bellekteki bilgilerin, tekrarlama yapmaya özel olarak çaba harcayarak ya da yeni bilgilerle eski bilgiler arasında çağrışım oluşturularak uzun süreli belleğe aktarılmasıdır.

Sürekli Tekrar

Bir bilgiyi, örneğin bir telefon numarasını sadece kısa bir süre için hatırlamak için en iyi yöntem bilgiyi tekrarlamaktır.

Sürekli tekrar, yeni bir çağrışım oluşturmak yerine bilgiyi sadece tekrarlamayı tanımlar.

Özümleyerek Tekrar

Kodlamak ve uzun bir süre hatırlamak istediğimiz birkaç telefon numarası ve dersler ve kitaplardan öğrendiğimiz çok miktarda bilgi var. Bir şeyi hatırlamak için en iyi yöntem bilgiyi özümleyerek tekrarlama yöntemi ile kodlamaktır.

Özümleyerek tekrarlamak, hatırlamak istediğimiz yeni bilgiler ile uzun süreli bellekte bulunan eski ya da tanıdık bilgiler arasında anlamlı çağrışımlar oluşturmak için çaba harcamayı gerektirir.

Bilgi işleme düzeyi teorisi; hatırlamanın, bilginin ne şekilde kodlandığına bağlı olduğunu söyler. Eğer sadece bilginin temel özelliklerine dikkat ederseniz (telefon numarasının uzunluğu), bilgi yüzeysel bir düzeyde kodlanır ve hatırlanması zorlaşır. Yeni çağrışımlar oluşturarak kodlarsanız daha derin bir düzeyde kodlanır ve hatırlanması kolaylaşır.

Bastırılmış Bellek

Bastırılmış Belleğin Nedir?  Bastırma, zihnin tehdit edici ya da travmatik bir olayla ilgili hatıraları bilinçdışının derinliklerine itme sürecidir. Bilinç dışına itildikten sonra bastırılmış bellek artık istemli olarak geri getirilemez ve bir şey tarafından serbest bırakılıp kişi hatırlayana kadar hatıralar orada kalabilir.

UYGULAMA: Sıradışı Bellekler

Fotoğrafik Bellek

Yetişkinlerde görülen fotoğrafsı bellek, bir resmi ya da sayfayı kısa bir süre inceledikten sonra keskin ve ayrıntılı görsel imgeler oluşturabilme ve imgenin tamamını daha sonra hatırlayabilme becerisidir.

Fotoğrafsı İmge

Fotoğrafsı belleğin çocuklarda görülen bir türü olan fotoğrafsı imge, bir resmi ya da sayfayı 10- 30 saniye boyunca inceleme ve görsel imgesine birkaç dakika boyunca ayrıntılı bir şekilde akılda tutma becerisidir.

Flaş Bellek

Flaş bellek, kişinin ilgisini çeken dramatik ya da duygusal olayların, genellikle çok ayrıntılı, canlı olan hatıralarıdır. Bu bilgi çaba harcamadan kodlanır ve çok uzun bir süre kalabilir.

• İlginizi çekebilecek içerik: Sosyal Psikoloji Nedir? İncelediği Konular Nelerdir?
• YouTube kanalımızdan da bizi takip edebilirsiniz.