Yönetmelik Nedir? Kimler Yönetmelik Çıkarabilir?

Kanunlar her zaman her detayı en ince ayrıntısına kadar açıklayamadığı için uygulamada meydana gelecek birtakım sıkıntıları önlemek amacı ile yönetmelikler çıkarılır. Çıkarılan yönetmeliklerin kanunlara aykırı olmaması ve içerisinde kanun maddeleri ile çelişen hususların yer almaması gerekir. İdare hukuku ve özel hukuk kapsamında çıkarılan yönetmelikler farklı özelliklere sahiptir. Tüzel kişiliğe sahip olan ortaklıklar, dernekler, kooperatifler yönetmelikle işleyişlerine ilişkin düzenlemeler yapabilirler. 

Normlar hiyerarşisinde yer alan ve geçerliliğini Anayasa’dan, kanunlardan ve milletlerarası antlaşmalardan alan yönetmeliklere aykırı hareket etmenin hukuki sonuçları vardır. İdari işlerde verilen emir ve talimatların yönetmeliğe aykırı olduğunu düşünen bir devlet görevlisi, o görevi yerine getirmekten kaçınma hakkına sahiptir. Üst makamlarca görevin yerine getirilmesi hususunda tekrar talimat verilmesi halinde emri uygulayanın sorumluluğu ortadan kalkar. Burada talimatın yazılı olarak yapılması şarttır. Aşağıda sizlere yönetmelik nedir ve kimler yönetmelik çıkarabilir sorusunu yanıtlayacağız.

Anayasanın 124. Maddesine Göre Yönetmelik Çıkarma Yetkisi Kime Aittir?

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 124. Maddesine istinaden Yönetmelikler;
Başbakanlık, Bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler.

Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir.

Yönetmelik Çıkarma Yetkisine Sahip Olanlar

Yönetmelik çıkarma yetkisine sahip olanlardan biri Cumhurbaşkanı’dır. Bunun dışında bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri de kendi alanına giren konularla ilgili yönetmelik çıkarma yetkisine sahiptir.

• Cumhurbaşkanlığı,
• Kamu Tüzel Kişileri
  • İl özel idaresi,
  • Belediyeler,
  • Üniversiteler,
  • Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
  • TRT,
  • KİT,
  • Köy yönetimleri,
• Bakanlıklar,

Cumhurbaşkanı

Devletin başı olan Cumhurbaşkanı, Türkiye Cumhuriyeti’nin en üst düzey kamu görevlisidir. Yürütme yetkisini elinde bulundurur. Anayasa’nın uygulanması ve milletin huzurunun sağlanması, Cumhurbaşkanı’nın teminatı altındadır. Kanunları yayımlama yetkisine sahip olan Cumhurbaşkanı, dilerse kanunları yeniden görüşülmek üzere TBMM’ye de gönderebilir. Kendi görev alanına giren konularda yönetmelik çıkarma yetkisine sahip olan Cumhurbaşkanı’nın diğer görevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Milletlerarası antlaşmaların onaylanması
• Anayasa’da değişiklik yapılmasını öngören kanunların halkoyuna sunulması
• Milli güvenliği ilgilendiren konularda gerekli kararı verme
• Hastalık ve benzeri sebeplerde onanmış cezası bulunan kişileri affetme ya da ceza indirimi yoluna gitme
• Üst düzey devlet kadrolarına atamalar yapma.

Bakanlıklar

Her biri kendi görev alanına giren konularda yönetmelik çıkaran bakanlıklar, bu sayede uygulamada yaşanabilecek karışıklıkların önüne geçer. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının çıkardığı yönetmeliklere örnek olarak şunlar verilebilir:

• Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik
• Uzaktan Çalışma Yönetmeliği
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Avukatlık Sınav ve Atama Yönetmeliği

Görüldüğü gibi yukarıda ismi geçen yönetmelikler, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının kendisiyle ilgili konular hakkındadır. Hiçbir bakanlık başka bir bakanlığın görevi kapsamında olan bir konuda düzenleme yapamaz.

Hazine ve Maliye Bakanlığının çıkardığı yönetmeliklerden bazıları da şunlardır:

• Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine İlişkin Yükümlülüklere Uyum Programı Hakkında Yönetmelik
• Kamu Zararlarının Tahsiline İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
• Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Tahsis ve Devri Hakkında Yönetmelik

Milli Eğitim Bakanlığının çıkardığı yönetmeliklerden bazıları da şunlardır:

• Millî Eğitim Bakanlığı Denklik Yönetmeliği
• Türk Öğrencilerin Yabancı Ülkelerde Öğrenimleri Hakkında Yönetmelik
• Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliği

Kamu Tüzel Kişilikleri

Kamu tüzel kişiliğine haiz kurumlar arasında TRT, devlet üniversiteleri, TÜBİTAK gibi kuruluşlar yer alır. Belediyeler de kamu tüzel kişiliğine sahip kuruluşlar arasındadır. Üniversiteler; eğitim-öğretim süreçleri, personellerin atama Kriterleri ya da bütçe planlama gibi konularla ilgili yönetmelikler çıkarır. Örneğin; bir öğrencinin hangi şartları taşıması halinde mezun olacağı, kaç kredi alması gerektiği, hangi şartlarda çift ana dal ya da yan dal yapacağı gibi konular yönetmeliklerle açıklanır. Yönetmelik nedir ve yönetmeliği çıkarma yetkisi olan kurumlar hangileridir sorusu en sık sorulan sorular arasında yer almaktaydı.

Hangi Yönetmelikler Resmi Gazete ‘de Yayımlanır?

1961 Anayasa’sı tüm yönetmeliklerin Resmi Gazete ‘de yayınlanmasını zorunlu kılarken 1982 Anayasası’nda böyle bir zorunluluk öngörülmemiştir. Bu konu ile ilgili düzenlemeler 3011 Sayılı Kanun nezdinde belirlenmiştir. Buna göre:

• Bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri ile ilgili hükümleri içeren yönetmelikler
• Kamuda çalışan kişilerin hakkında hükümler içeren yönetmelikler
• Kamu düzeni ile ilgili olan yönetmelikler Resmi Gazete’de yayınlanmak zorundadır.

Bu maddelerin dışında kalan ve milli güvenlik konuları ile ilgili çıkarılan, gizli kalması gereken yönetmeliklerin ise Resmi Gazete’de yayınlanması gerekmez. Yerel yönetimler tarafından hazırlanan yönetmelikler, bulunduğu bölgelerde yayınlanan gazeteler ya da yayın organları aracılığıyla duyurulur. Gerek KPSS sınavlarında ve üniversitelerin kamu yönetimi ve hukuk bölümlerinde yönetmelik nedir sorusu karşımıza çıkmaktadır.

Yönetmelikler Ne Zaman Yürürlüğe Girer?

Yönetmelikler, Resmi Gazete’de yayınlandıkları tarihte yürürlüğe girmiş olur. Bunun istisnası ise yönetmelikte yürürlülük tarihi olarak farklı bir tarih belirtilmesidir. Resmi Gazete’de yayımlanmayan yönetmelikler ise basın ve yayın organları yoluyla duyurulma tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş sayılır. Yönetmelik nedir ve ne zaman yürülüğe girer sorusunu yanıtladık. Şimdi yönetmeliklere karşı nasıl dava açılır bunu inceleyelim.

Yönetmeliklere Karşı Dava Açma

Yayımlanma sürecinin ardından yönetmeliğe karşı idari işlemin iptali davası açılabilir. Dava Danıştay’a açılır. Yayımlanma tarihinden itibaren 60 günlük bir süre içerisinde dava açılmalıdır. Buna rağmen yönetmeliğin uygulanmasından kaynaklı bir dava açılacaksa bunun için 60 günlük süre kuralı uygulanmaz. Yönetmelik nedeniyle kişisel menfaatlerine zarar verilen bir kişi tarafından dava açılabileceği gibi toplumun genelini ilgilendiren konular da dava açma sebebi olarak kabul edilir. Yetki, sebep, konu, şekil ve amaç gibi unsurlar yönünden yönetmeliğin eksik olması davaya konu olabilir.

Tüzüklerle Yönetmelikler Arasındaki Farklar

2017 yılında gerçekleştirilen Anayasa değişikliği ile kaldırılan tüzükler, genellikle yönetmeliklerle karıştırılır. Kaldırılmadığı dönemlerde, tüzük ile ilgili uygulama şu şekildedir:

• Çıkarma yetkisi yönetmeliklerden farklı olarak sadece bakanlar kuruluna aittir.
• Çıkarılmadan önce Danıştay tarafından denetlenir.
• Cumhurbaşkanı tarafından imzalanan tüzükler, Resmi Gazete araçlığıyla yürürlüğe girer.

Yönetmelik Nasıl Hazırlanır?

Mevzuat Hazırlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamında, bir yönetmeliğin nasıl hazırlanması gerektiğine ilişkin detaylar belirtilmiştir. Yönetmelik hazırlama kuralları bağlamında öncelikle bir taslak oluşturulması gerekir. Bu taslağın hazırlanması aşamasında yetkili birimler görev yapar. Hazırlama safhasında hukuk müşavirliklerinin görüşlerine de başvurulur.  Aynı zamanla konuyla ilgili bakanlıkların da görüşü alınmalıdır. Yönetmelikler, kanunların açıklayıcısı konumunda olduğu için her hükmün net olması gerekir. Açık ve kısa cümleler ile şüpheye yer bırakmayacak ifadeler kullanılmalıdır. Taslakta bulunması zorunlu alanlar; taslağın adı, maddeler ve genel gerekçe şeklindedir. Mevzuat hazırlama usul ve esasları kapsamında, taslaklarda alt düzeyde yer alan mevzuat hükümlerine atıfta bulunulamaz.

Bakanlıklar ve Sayıştay tarafından denetlenen kuruluşların mevzuat hazırlama sürecinde, Sayıştay Başkanlığının görüşünü alması gerekir. Aynı şekilde Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde hazırlananlarda da AB Genel Sekreterliği ile görüş alışverişinde bulunulmalıdır.

Yönetmelik nedir ve yönetmeliğin kimler tarafından çıkarabilir sorusunu yanıtladık. Bir diğer yazımızda görüşmek üzere. Ayrıca Yönetmelik nedir ile ilgili sorularınız varsa aşağıda yorum yapabilir ve soru sorabilirsiniz.