Hukukun Yazılı Kaynakları Nelerdir?

Bir toplumun en büyük ihtiyaçlarından biri olan hukuk, kaynağını farklı unsurlardan alır. Bu konuda yapılan farklı sınıflandırmalar mevcut olmakla beraber genellikle kullanılan sınıflandırma, asli ve tali kaynaklar şeklindedir. Hukukun asli kaynakları, kendi içerisinde yazılı kaynaklar ve yazısız kaynaklar olarak sınıflandırılır. Tali kaynaklar ise doktrin ve içtihatlar olarak ifade edilir. Aşağıda hukukun yazılı kaynaklar nelerdir anlatacağız.

Hukukun Yazılı Kaynakları

Hukukun asli kaynakları, devlet eliyle uygulamaya konulan ve yürürlülük süresi boyunca bağlayıcılığı devam eden kaynaklardır. Adli kararlarda ilk olarak başvurulan kaynaklar da yazılı kaynaklar olmaktadır. Konuyla ilgili uygun bir hukukun yazılı kaynakları olmaması halinde ise hukukun yazısız kaynakları olanlara başvurulur. Son aşamada ise yardımcı kaynaklar devreye girer.

Anayasa

Hukukun yazılı kaynakları arasında ilk sırada olan Anayasa, devletin örgütlenme şeklini, yönetim biçimini ve vatandaşların sahip oldukları hak ve özgürlükleri belirten belgedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bugüne toplamda üç anayasa yapılmıştır. Bunlardan ilki 1924 Anayasası, diğeri 1961 Anayasası ve sonuncusu ise 1982 Anayasası’dır.

1924 Anayasası

1924 Anayasası’nda egemenliğin kayıtsız şartsız milletin olduğu belirtilmiş; Cumhuriyet, yönetim şekli olarak tanınmıştır. Devletin dini İslam olarak belirtilirken yargılama yetkisinin mahkemelere tanınmasıyla kuvvetler ayrılığı da sağlanmıştır.

1961 Anayasası

Askeri darbe sonucu devletin yönetimini ele geçiren kişilerce 1924 Anayasası kaldırılarak yerine 1961 Anayasası hazırlanmıştır. Bu Anayasa, TBMM’de ikili bir sisteme geçilmesini öngörmüştür. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olarak ikiye ayrılan sistemin yanı sıra çoğulcu demokrasi, yargı bağımsızlığı ve güçler ayrılığı ilkelerine de Anayasa’da yer verilmiştir. Yazılı metin üzerinde çok sayıda özgürlüğün bu Anayasa kapsamında getirildiği düşünülse de bu özgürlüklerin kendine uygulama alanı bulamadığı konusunda da birçok hukuk insanı kanaat getirmiştir.

1982 Anayasası

Yine bir askeri darbe sonrasında hazırlanan 1982 Anayasası, günümüzde de hala yürürlüktedir. 1961 Anayasası ile gelen Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ayrımı, bu Anayasa ile son bulmuştur. Kuvvetler ayrılığı ilkesinin korunduğu bu yasada bugüne gelinceye değin çok sayıda değişiklik yapılmıştır.

1982 Anayasası’nın Kısımları

Anayasa’da yer alan maddeler konusuna göre farklı kısımlarda toplanır. Bunlar:

•  Başlangıç
• Genel esaslar
• Temel haklar ve ödevler

1.Genel hükümler

2.Kişinin hakları ve ödevleri

3.Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler

4.Siyasi haklar ve ödevler

• Cumhuriyetin temel organları

1.Yasama

2.Yürütme

3.Yargı

• Mali ve ekonomik hükümler

1.Mali hükümler

2.Ekonomik hükümler

• Çeşitli hükümler
• Geçici hükümler
• Son hükümler

Kanunlar

Hukukun yazılı kaynakları arasında yer alan kanunlar, TBMM tarafından hazırlanarak Cumhurbaşkanı tarafından yürürlüğe konulan hukuk kurallarıdır. Gerekli durumlarda kanun değişikliği yoluna gidilebilir. Cumhurbaşkanı, sadece bütçe kanunu ile ilgili teklif verebilirken milletvekilleri her konuda teklif verebilir. Teklif, tek milletvekili aracılığıyla verilebileceği gibi altında çok sayıda milletvekilinin imzası da bulunabilir. Kanun teklifinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulması ile süreç başlar. Teklif, ilgili komisyona gönderilerek görüşme aşamasına geçilir. Komisyon tarafından hazırlanan rapor, Genel Kurulda görüşülür. Ardından Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanan kanunlar yürürlüğe girer. Teklif hazırlama sürecinde uyulması gereken birtakım kurallar vardır. Buna göre teklifler; imzalı, gerekçeli, teklif metnini içeren, kaba ve yaralayıcı maddeler içermeyen şekilde olmalıdır. Daha önce reddedilen kanun teklifleri, tekrar TBMM’ye sunulamaz.

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri

Türkiye, 9 Temmuz 2018 tarihi itibariyle başkanlık tipi hükümet sistemine geçiş yapmıştır. Bu sistem ile hukukun yazılı kaynakları arasında yer alan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile çok sayıda düzenleme yapılmaya başlanmıştır. Bu kararnameler; üst düzey kamu görevlilerin atanması ya da yürütme ile ilgili konularda çıkarılabilir. Bazı konuların ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmesi mümkün olmamaktadır. Bu konular; temel haklar, kişi hak ve ödevleri, siyasi hak ve ödevlerdir. Bunun yanı sıra Anayasa herhangi bir konunun kanun yolu ile düzenlemesini öngörüyorsa o konu hakkında Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Aynı zamanda kanunlarla açıkça yer alan konular da kararname ile düzenlenmez. Kararnamede kanunla çelişen maddeler yer alması halinde kanunlar geçerlidir.

Milletlerarası Antlaşmalar

Farklı ülkelerin üzerinde görüş birliğine vardığı ve imza koyduğu belgeler, milletlerarası antlaşma olarak adlandırılır. Türkiye’de bu antlaşmaları onaylama ve yayımlama yetkisi Cumhurbaşkanı’na aittir.

Yönetmelikler

Hukukun yazılı yazılı kaynaklarında birisi de yönetmeliklerdir. Her ne kadar çok sayıda konuda kanun çıkarılsa da uygulamada birlik sağlanması açısından yönetmelikler kullanılır. Yönetmelik, kanunların işleyiş şeklini gösteren hukuki belgelerdir. Bakanlıklarda, kamu kuruluşlarında ve kamu tüzel kişiliğine haiz olan yerlerde yönetmelikler sıklıkla kullanılır. Yönetmelik çıkarma yetkisi, Cumhurbaşkanı tarafından da kullanılabilir. Yönetmelikler, Anayasa’ya ve diğer kanunlara aykırı hükümler içermemelidir.

Herhangi bir yönetmelik nedeniyle hak kaybı yaşadığını düşünen kişiler tarafından ya da toplumu ilgilendiren konularda, yönetmeliğin iptali istemiyle Danıştay’a dava açılabilir. Dava açma süresi, 60 gün olarak belirlense de yönetmeliğin uygulanmasından kaynaklı yaşanan sorunlarda bu süre işlemez.

Yönetmelik Nedir yazımızı okuyabilirsiniz.

Hukukun Yardımcı Kaynakları

Hukukun yardımcı kaynakları; bağlayıcılığı olmamakla birlikte yardımcı kaynaklar ise içtihatlar ve doktrinlerdir.

Doktrin (Öğreti) (Bilimsel Görüşler): Tartışmalı olan hukuki konularda hukuk adamlarının daha önceden ileri sürmüş oldukları, görüş, düşünce ve yorumlardır.

İçtihatlar (Yargı Kararları) : İçtihat, mahkemeler tarafından verilen kararlardan çıkan hukuk kurallarıdır. Hakimler karar verirken önünde bulunan davadaki olaya benzer bir olay hakkında üst mahkemeler daha önce bir karar vermiş ise üst mahkemenin verdiği kararı örnek alarak karar verebilirler.

Hukukun Yazılı Olmayan Kaynakları

Hukukun yazılı kaynakları arasında yazılı olmayan fakat bir adet halini almış ve toplum tarafından kabul görmüş yazısız kurallar da vardır. Ceza hukuku gibi suçun açık olması şartının arandığı, cezanın işlenen suça göre takdir edileceği durumlarda yazısız kaynaklara başvurulmazken ticaret hukuku, medeni hukuk gibi alanlarda daha sık bu kaynaklara başvurulur. Bir kaynağın bu kapsamda değerlendirilmesi için yeterince eski olması, devamlılık arz etmesi, genel inanca ve devlet desteğine sahip olması gerekir.

Örf ve Adet

Hukukun Yazılı Olmayan Kaynakları arasında olan örf ve adetler kanunlarda yer alan bazı boşluklar, mahkemelerde karar verici konumunda olan hakimlerin takdir yetkisini kullanmasına izin verir. Bu yetki kullanımında, bazı durumlarda örf ve adetlere göre hareket edilir. Bu örf ve adetlerin devletin kabul göreceği şekilde olması şarttır. Örneğin; kan davası gibi insanların ölümüyle sonuçlanan bir geleneğin devlet nezdinde kabul görmesi mümkün değildir. Örf ve adet hukukuna örnek olarak yarıcılık sistemi gösterilebilir. Bu sistem, tarımla uğraşan kişiler tarafından kullanılır. Tarla sahipleri, tarlalarının işleme hakkını yarıcı denilen kişilere bırakabilir. Bu kişiler, tohumu da tarla sahibinden alır. Yıl sonunda elde ettikleri ürünün yarısını tarla sahibine verir. Bu gibi bölgesel ya da ulusal düzeyde sürdürülen uygulamalar, davalarda karar verme sürecinde etkin rol oynayabilir.

Hukukun yazılı kaynakları ve yazısız kaynakları yazısı hakkında soru ve yorumlarınızı aşağıda yapabilirsiniz. Ayrıca normlar hiyerarşisi yazımızı da okumanızı tavsiye ederiz.